تحلیل متانول-بنیادی

ایران هم اکنون در مجتمع‌های پتروشیمی زاگرس،‌ خارک،‌ فن‌آوران و شیراز ظرفیت تولید سالانه بیش از 6.6 میلیون تن متانول را دارد و بر اساس شواهد موجود،‌ تا پنج سال آینده این مقدار به 25 میلیون تن خواهد رسید. با تحقق این موضوع ایران در بازار متانول دنیا،‌ نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌ها خواهد داشت.

عواملی از قبیل تامین منابع مالی به سمت فاینانس چین،‌ فراهم بودن زمین مناسب کنار دریا،‌ قیمت ارزان گاز نسبت به منطقه و خرید فناوری تبدیل گاز طبیعی به متانول پیشاز تحریم‌ها باعث شد صنعت پتروشیمی و به ویژه بخش خصوصی به تولید متانول در ایران روی آورد. پیش‌نیاز این توسعه پتروشیمی کشور بیشتر در بخش اتیلن بود،‌ زیرا به دلیل وفور اتان،‌ بیشتر محصولات اتیلن محور شدند و صنایع پایین دستی هم تا حدی که می‌توانستند رشد کردند. در حال حاضر برای رشد بیشتر این صنعت باید زمینه تولید پروپیلن را فراهم کرد. پروپیلن زنجیره گسترده‌ای از صنایع پایین‌دستی را ایجاد و تغذیه می‌کند،‌ از این رو برنامه ایران تولید پروپیلن از متانول است تا هم قیمت متانول در بازار نشکند و هم زمینه تولید پروپیلن برای توسعه صنایع پایین‌دستی در کشور فراهم شود.

12 طرح جدید متانول صنعت پتروشیمی در حالی دارای پیشرفت ساخت بین 12 تا 100 درصد بوده که با بهره‌برداری قطعی 10 طرح تا سال 1400،‌ ظرفیت تولید متانول ایران از مرز 20 میلیون تن در سال فراتر می‌رود. تازه‌ترین تحلیل‌های موسسه گلوبال دیتا انرژی درباره افزایش ظرفیت تولید متانول کشورهای جهان نشان می‌دهد که ایران در سال‌های آینده بالاترین افزایش ظرفیت تولید متانول جهان را به خود اختصاص می‌دهد و در سال‌های 2018 تا 2022 سالانه 30 میلیون تن ظرفیت خود را افزایش خواهد داد. ایران تا سال 2022 میلادی 54 درصد از کل افزایش ظرفیت تولید متانول جهان را به خود اختصاص خواهد داد. وضعیت کنونی تولید متانول ایران به گونه‌ای است که تنها 5 درصد کل تولید آن در داخل مصرف می‌شود و بیش از 95 درصد متانول تولید شده به خارج از کشور صادر می‌شود. با بهره‌برداری از واحدهای متانولی که هم اکنون در حال ساخت است متانول تولیدی در کشور بسیار زیاد خواهد شد. لذا نیاز به برنامه‌ریزی جدی در راستای توسعه زنجیره ارزش متانول در این صنعت کاملا مشهود است. تولید حدود 20 میلیون تن متانول در سال در کشور نیاز به بیش از 60 میلیون متر مکعب گاز در روز است. با توجه به قیمت گاز وارداتی،‌ صادراتی و قیمت گازهای تحویلی در داخل کشور و همچنین اشتغال‌زایی کم، توسعه واحدهای متانول با هدف صادرات متانول به عنوان محصول نهایی به نفع منافع ملی نیست. به عبارت دیگر،‌ یارانه‌ای که کشور بابت مصرف گاز در یک واحد متانول می‌پردازد بیش از منافع صارداتی متانول برای کشور است به این معنی که اگر به ازای توقف یک واحد متانول،‌ مقدار کمتری گاز واد شود یا مقدار بیشتری گاز صادر گردد،‌ نفع اقتصای بیشتری برای کشور خواهد داشت. در واقع کشورهای تولیدکننده متحمل زیان اصلی شده و کشورهای واردکننده با برخورداری از آب و هوای پاک به مصرف متانول جهت استفاده در زنجیره‌های پایین دستی تولید می‌پردازند. لذا لزوم بازنگری در سیاست‌های توسعه‌ای در جهت منافع ملی و تعریف زنجیره‌های پایین دستی تولید از جمله واحدهای تولید،‌ اسید اؤستیک و … مورد تاکید است.

در ادامه به معرفی و بررسی واحدهای فعال تولیدکننده متانول خواهیم پرداخت.

واحد متانول پتروشیمی شیراز

این واحد اولین و کوچک‌ترین واحد متانول ایران است و توسط شرکت لورگی بر اساس چهار نوع خوراک طراحی شده است و علت آن هم همزمان شدن با راه‌اندازی پالایشگاه گاز کنگان بود که گاز تولیدی کنگان و بیدبلند با هم مخلوط یا جداگانه تزریق شوند.

واحد متانول پتروشیمی خارک

جزیره مرجانی خارک به مساحت 35 کیلومتر مربع در شمال شرقی خلیج فارس قرار دارد. این جزیره یکی از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین مراکز بارگیری نفت در جهان است و شبکه لوله‌های انتقال نفت خام از مناطق عمده نفتی ایران به آن منتهی می‌شود. اگرچه به طور کلی جزیره یک محیط صنعتی است، اما سواحل شنی، درختان انجیر، گله‌های و آهو مقبره میرمحمد جلوه‌ای خاص به جزیره مرجانی داده است.

واحد تولید متانول خارک با استفاده از لیسانس شرکت لورگی و با استفاده از گازهای مازاد در جزیره خارک و با ظرفیت 2000 تن در روز طراحی و نصب شده است. این واحد دومین واحد متانول کشوره بوده و عمده تولیدات آن صادر می‌گردد.

فرآیند تولید شبیه فرآیند تولید در پتروشیمی شیراز بوده با این تفاوت که در اینجا co₂ اضافی برای افزایش تولید به مواد متانول تزریق نمی‌گردد.

واحد متانول پتروشیمی فن‌آوران

این واحد بر اساس تکنولوژی شرکت تاپسو و بر اساس دو پایه خوراک بر مبانی گاز پالایشگاه بیدبلند و منطقه عسلویه و همچنین خوراک co₂ از مجتمع‌های رازی و مارون طراحی گردید. ظرفیت تولید این واحد یک میلیون تن در سال می‌باشد و فرآیند تولید تقریبا شبیه پتروشیمی شیراز و خارک می‌باشد.

واحدهای متانول پتروشیمی زاگرس

در فاصله سال‌های 1379 تا 1388 طرتحی، نصب و راه‌اندازی دو واحد بزرگ متانول مشابه هم هر کدام به ظرفیت 1.650.000 تندر سال در پتروشیمی زاگرس در منطقه عسلویه انجام شد.

این تکنولوژی‌ جدید شرکت لورگی  و بر اساس فرآیند combined reforming  و استفاده همزمان از ریفرمز بخاری و ریفرمر ATR و با خوراک گاز طبیعی فازهای عسلویه و اکسیژن تولیدی در پتروشیمی مبین صورت گرفت.

از ویژگی‌های واحدهای متانول زاگرس علاوه بر اینکه در حال حاضر بزرگ‌ترین واحد تولیدی منطقه است،‌ استفاده از آب در برج‌های خنک‌کننده است که این روش در واحدهای متانول برای اولین بار صورت گرفته است. همچنین قابلیت عرضه تا 200 تن بخار در ساعت از هر کدام از واحدها برای مصارف خارج از مجتمع است که در مواردی می‌تواند کمک موثری به نیروگاه منطقه باشد. ضمنا برای اولین بار در خروجی راکتور سنتز هم مبدل water cooled و هم gas cooled  استفاده شده است.