مس
عنصر مس با نماد Cu، یکی از پر مصرفترین فلزات پس از آهن و آلومینیوم میباشد. سطح خالص فلز مس رنگی صورتی نارنجی دارد. این فلز که از جمله معدود فلزاتی است که به صورت آزاد نیز در طبیعت یافت میشود، تقریبا 1.19 درصد پوسته زمین را تشکیل میدهد. اغلب از مس به عنوان هادی گرما و الکتریسیته یاد میشود . علاوه بر این، با توجه به اینکه مس به راحتی با عناصری مانند روی، آلومینیوم نیکل و قلع تشکیل آلیاژ میدهد، از آن جهت افزایش مقاومت در برابر خوردگی و استحکام استفاده میگردد. نکته قابل توجه دیگر در رابطه با استخراج این فلز این است که اگرچه در گذشته عمدتا از معادن با بیش از 5 درصد مس استفاده میشود، امروزه استخراج از معادن با کمتر از 2 درصد مس نیز انجام میگیرد. شیلی، غرب آمریکا، کانادا، زامبیا و کنو بیشترین معادن مس را در سطح جهانی در اختیار دارند.
مس به دلیل خواص ویژه ، از مهمترین فلزات مصرفی در جهان محسوب شده و در مصارف گستردهای از صنایع الکترونیکی و ساخت و ساز به کار برده میشود. خواص رسانایی بالای الکتریکی، این فلز را از دیرباز برای مصارف صنایع الکتریکی و مخابراتی مناسب نموده است. مقاومت در برابر خوردگی بدون نیاز به رنگ خوردن و پوشش، آن را برای مصارف ساختمانی و لوله کشی، مناسب مینماید. آتش نگرفتن و یا عدم انتشار گاز در صورت گرم شدن مس آن را برای پوشش سقف مناسب میگرداند. همچنین فلز مس با توجه به خواص مقاومت به خوردگی و انتقال حرارت بالا ، مادهای مناسب برای کاربرد های انرژی خورشیدی است.
میزان مصرف این فلز به دلیل ارتباط مستقیم آن با فعالیتهای صنعتی و اقتصادی یکی از شاخصهای اصلی رشد اقتصادی محسوب میگردد. این ارتباط سبب شده تا میزان و روند مصرف این فلز در جهان و کشور با دقت بیشتری دنبال گردد. مهمترین مصرف کننده مس به لحاظ بازار نهایی نیز صنعت ساخت و ساز برآورد میگردد.
فرآیند تولید مس شامل سه مرحله به صورت زیر است:
- استخراج سنگ معدن از معادن مس
- انتقال سنگ معدن به کارخانه و فرآیند کنسانتره سازی
- تبدیل کنسانتر به آند، الکترولیز کردن ،تبدیل به کاتد و سپس تغییر شکل به مفتول و اسلب و…
فرآیند استخراج مس
روش بهکار بردهشده در فرآیند استخراج مس به ترکیبات تشکیلدهنده آن بستگی دارد. به طور کلی سه روش کلی برای استخراج مس وجود دارد که عبارتند از:
- روش احیا یا ذوب مستقیم
- روش تهیه مات یا تغلیظ کردن
- روش هیدرومتالوژی یا شستشوی اسیدی (لیچینگ)
روش ذوب مستقیم: یکی از قدیمیترین روشهای استخراج مس است و برای سنگهای باعیار بیش از ۹۰ درصد کاربرد دارد. اما امروزه به دلیل کمیاب شدن سنگهای اکسیدی با عیار بالا، استفاده از این روش تقریبا منسوخ شده است. در روش ذوب مستقیم گوگرد به طور کامل از سنگ معدن حذف شده و سپس با استفاده از مواد احیاءکننده مانند کربن دی اکسید و کربن، عملیات احیاء صورت میگیرد.
روش تهیه مات: در این روش که برای سنگهای کم عیار کاربرد دارد، سنگهای حاوی گوگرد مس در کورههای مذاب به مات مس و در نهایت مس خام تبدیل میشوند. مات مس ترکیبی از سولفوره آهن و مس میباشد.
روش هیدرومتالوژی: از این روش معمولا برای سنگهای اکسیدی استفاده میشود. به طور کلی دو نوع لیچینگ وجود دارد که عبارتند از: لیچینگ هیپ و دامپ. در لیچینگ هیپ ابتدا سنگهای مس کم عیار را به قطعات همسایز کوچک تبدیل کرده و به صورت سطحی با ارتفاع تقریبا ۳ متر در میآورند. این بستر بر روی یک لایه پلیمری غیر قابل نفوذ در برابر محلول رقیق اسیدی ایجاد شده و به وسیله حفرههایی که بر روی آن تعبیه شده، ماده خروجی را به سمت یک کانال هدایت میکند. لیچینگ دامپ که عمدتا در معادن روباز انجام میشود، نیز بسیار شبیه روش قبلی است با این تفاوت که، سنگها در سایزهای مختلف موجود هستند و دانهبندی نمیشوند. علاوهبر این، مدت زمان عملیات لیچینگ دامپ طولانیتر از هیپ است و ممکن است سالها طول بکشد.
محصول مس
مس کاتدی محصول نهایی کارخانجات فرآوری مس است. این محصول اغلب به صورت مواد خام به عنوان ماده اولیه بسیاری از محصولات نهایی به فروش میرسد. مصرفکنندگان نهایی عمدتا در صنای تولیدی و ساختمانی فعالاند. سیمهای برقی، شمش، مس ریختگی، مس فورج، تسمه، ورق و سیمهای مکانیکی لوله از جمله محصولات نهایی تولید شده از مس میباشند.
عوامل قیمت جهانی مس
قیمت این کالا هر روز دچار نوسانات زیادی شده به طوریکه پیشبینی قیمت آتی آن کاری بسیار مشکل است. اما به طور کلی عوامل مهم تعیین کننده قیمت مس در بورسهای کالایی جهانی را میتوان به شرح زیر برشمرد :
- قیمت جهانی نفت
- واردات چین
- تغییرات موجودیها در بورس فلزات لندن
- رشد اقتصاد جهانی